Alle apps van de overheid moeten vanaf vandaag een toegankelijkheidsverklaring hebben. Daarin staat in hoeverre de app toegankelijk is voor burgers met een beperking. In dit artikel leg ik je uit wat apptoegankelijkheid inhoudt. Je leert ook hoe de app van jouw organisatie binnenkort kan voldoen.
In 2016 heeft de Europese Commissie aan alle lidstaten gevraagd om toegankelijkheid verplicht te maken voor de digitale kanalen van de (semi-)overheid. Alle lidstaten – waaronder België en Nederland – hebben deze richtlijn sindsdien omgezet in lokale wetten en besluiten. Die gelden voor alle overheidsniveaus. Voor websites geldt al sinds september 2020 dat ze minstens een toegankelijkheidsverklaring moeten hebben. Vanaf 23 juni 2021 geldt dat ook voor nieuwe én bestaande mobiele apps.
Voor een bredere kijk op digitale toegankelijkheid bij de overheid, verwijs ik graag naar het artikel dat ik eerder schreef over dit onderwerp: Nieuwe overheidssites verplicht toegankelijk vanaf 23 september: wat is de impact voor overheidsinstellingen en lokale besturen?
Hoewel mobiele apps functioneel (en onder de motorkap) behoorlijk verschillen van websites, worden ze vaak in één adem genoemd (bijvoorbeeld in het Bestuursdecreet van de Vlaamse overheid). Voor apps en sites geldt bovendien dezelfde technische toegankelijkheidsnorm: WCAG. Dat zorgt wel eens voor verwarring en interpretatieverschillen. Laten we daarom eerst even naar die verschillen kijken.
Daarnaast zijn websites, in tegenstelling tot apps, gebouwd met open webstandaarden als HTML, CSS en JavaScript. Dat geeft websites een voorsprong als het gaat om het garanderen van de toegankelijkheid. Toch hoeven apps — mits enkele inspanningen van de bouwer — op dat vlak allerminst onder te doen.
Een opvallend verschil bij het gebruik van apps — los van de bediening — zit ‘m in de vele dynamische veranderingen die op het scherm te zien zijn.
Als je blind of slechtziend bent, is het bijvoorbeeld essentieel dat een app je waarschuwt wanneer iets op het scherm om je aandacht vraagt. Tegelijkertijd wil je de gebruiker niet bombarderen met gesproken boodschappen. Dit maakt dat app-accessibility een onderwerp is waarin niet enkel bouwers, maar ook UX-ontwerpers zich moeten verdiepen.
Je merkt het: soms biedt een app een functionaliteit die een ‘gewone’ website je niet kan geven. Andere apps zijn dan weer vooral onderweg erg nuttig. Ten slotte zijn apps over het algemeen laagdrempeliger in het gebruik. Dat spreekt dan weer mensen met beperkte digitale vaardigheden aan.
Dat zijn stuk voor stuk redenen waarom app accessibility net zoveel aandacht verdient als web accessibility.
Ondanks de verschillen, gelden voor apps dus dezelfde richtlijnen: de Web (!) Content Accessibility Guidelines. Het toepassen van WCAG in apps is relatief nieuw en er bestaan nog wel wat misverstanden over. Toen de tweede versie van WCAG ontwikkeld werd, werd gekozen voor technologie-onafhankelijke richtlijnen, maar toch blijkt in de praktijk dat WCAG niet één-op-één toegepast kan worden op apps. In het artikel Voor apps gelden maar 44 succescriteria uit WCAG schrijft de Nederlandse Stichting Appt hierover dit:
Allereerst zijn er 6 criteria niet van toepassing voor apps. Ten tweede hebben 13 succescriteria kleine aanpassingen in de WCAG 2.1 notities of definities. (…) Ten slotte zijn de overige 31 succescriteria direct toepasbaar, maar hebben soms notities als extra toelichting.
Dat hebben we bij Eleven Ways ook ondervonden toen we vorige zomer betrokken waren bij het toegankelijk maken van de Belgische CoronAlert-app en de YouFlanders-app van Toerisme Vlaanderen. Hier en daar stoot je op de beperkingen van iOS en Android en moet je creatieve oplossingen bedenken om geen enkele gebruiker uit te sluiten.
Het opmaken van een onderbouwde toegankelijkheidsverklaring is voor de meest organisaties de eerste stap. Deze moet je in een toegankelijk formaat publiceren. Aanbieders kunnen zich hiervoor baseren op deze modeltoegankelijkheidsverklaring.
In de federale Wet inzake toegankelijkheid van de websites en mobiele applicaties van overheidsinstanties staat:
De verklaring is beschikbaar op de website van de overheidsinstantie die de betrokken mobiele applicatie heeft ontwikkeld, of samen met andere informatie die bij het downloaden van de applicatie beschikbaar is.
Plaats de toegankelijkheidsverklaring dus op de webpagina waarop verwezen wordt naar de apps in de App Store (iOS) en de Play Store (Google). In de stores zelf is er helaas geen plaats voor een toegankelijkheidsverklaring.
Als best practice kun je de verklaring aanvullend in de app zelf delen, maar dan kunnen bezoekers ‘m pas lezen nadat ze de app hebben geïnstalleerd.
Links: de app YouFlanders van Toerisme Vlaanderen linkt naar een webpagina. Rechts: de Nederlandse app CoronaMelder heeft de verklaring geïntegreerd in de app.
Om een onderbouwde uitspraak te doen over de toegankelijkheid van je app, moet je de app uiteraard testen of laten testen. Je kunt de tests zelf uitvoeren, maar dan is kennis van schermlezers, spraakbesturing en (platformspecifieke) instellingen een must. Wat je minstens nodig hebt voor een test, zijn twee smartphones (een iPhone en een Android-telefoon) en een Bluetooth-toetsenbord.
Enkele voorbeelden van dingen die je zelf kunt testen:
Om een volledig zicht te krijgen, kan je aan een gespecialiseerde partij vragen om een volwaardig WCAG-onderzoek of een QuickScan uit te voeren. Het voordeel van het werken met experts is dat ze ook kunnen adviseren over welke problemen prioritair behandeld moeten worden en welke zaken je eventueel kunt uitsluiten in de toegankelijkheidsverklaring.
Ga in zee met een app-ontwikkelaar met aantoonbare kennis van WCAG (kijk bijvoorbeeld of zij al een app met een toegankelijkheidsverklaring in het portfolio hebben). Maak ook goede afspraken. Zo kan je bij de lancering van de app meteen uitpakken met een positieve toegankelijkheidsverklaring.
Bij Eleven Ways raden we aanbestedende overheden al jaren aan om in overheidsopdrachten uitdrukkelijk te verwijzen naar de wet en de bijbehorende technische norm. Dat kan door een clausule als deze toe te voegen:
De aanbestedende overheid hecht een groot belang aan toegankelijkheid, waaronder ook de toegankelijkheid van mobiele applicaties, onder andere voor personen met een beperking. De mobiele applicatie die het voorwerp van deze opdracht uitmaakt, moet minstens toegankelijk zijn conform de norm EN 301 549.
Hiermee help je ook bij het sensibiliseren van de markt. Meer tips vind je op de website Overheidsopdrachten en raamcontracten van de Vlaamse overheid, maar het advies geldt uiteraard ook voor overheidsopdrachten binnen andere overheidsniveaus.
Organisaties als DiAX (een netwerk van ervaren gecertificeerde accessibility professionals) kunnen je helpen bij het testen van apps en het opstellen van een onderbouwde toegankelijkheidsverklaring voor bestaande apps.
Voor nieuwe projecten kunnen ze jou en je app-bouwer ondersteunen tijdens de cruciale momenten van het ontwikkelingsproces. Dat is nuttig wanneer je app-bouwer nog niet zoveel ervaring heeft met het ontwerpen van toegankelijke apps en/of wanneer de app een heel breed en divers publiek moet aanspreken.
Als overheid (Vlaams, lokaal of federaal) is de kans groot dat je vandaag zonder aanbestedingsprocedure gebruik kunt maken van de diensten van de partners die deel uitmaken van DiAX. Neem hiervoor een kijkje op de pagina raamcontracten.
Tijdens de ontwikkeling van een nieuwe app, is het raadzaam om een stapje verder te gaan door de app te testen met de hulp van echte gebruikers met uiteenlopende beperkingen. Zo’n praktijktest levert steeds verrassende inzichten op en helpt ervoor zorgen dat de app niet alleen technisch voldoet aan WCAG, maar ook beantwoordt aan de noden en verwachtingen van mensen met een beperking.
Zo testten we bij Eleven Ways onlangs de nieuwe app van De Lijn. Dat deden we met de hulp van een enthousiast testpanel. Alle verzamelde feedback werd door ons team geprioriteerd en vertaald naar concrete acties. De meest dringende aanpassingen werden meteen doorgevoerd, nog voor de lancering. Vandaag is de app van De Lijn een van de meest toegankelijke OV-apps in ons land.
Het gebruik van mobiele apps zit (nog steeds) in de lift. Lieven De Mare, professor nieuwe communicatietechnologieën aan de UGent, gebruikt hiervoor in de nieuwste Digimeter de term “Appification”:
Het gevolg van de digitale versnelling: de gemiddelde mobiele schermtijd stijgt met een half uur, tot 3 uur en 5 minuten per dag.
Het spreekt voor zich dat ook apptoegankelijkheid hierdoor een onmisbaar requirement is geworden — niet het minst voor apps van de overheid, waar sinds 23 juni 2021 een verplichting geldt.
Al meer dan vijftien jaar trekken experts en gebruikers aan de kar om de digitale overheid toegankelijker te maken. Vandaag vind je op steeds meer overheidssites — naast de verplichte privacyverklaring — dan ook een toegankelijkheidsverklaring. Dat heeft te maken met de wettelijke verplichting, maar ook met het groeiende besef dat de digitalisering niet meer te stuiten is en we daarbij niemand mogen uitsluiten.
Laten we daarom hopen dat we binnenkort ook meer toegankelijke apps in de App Store en de Play Store kunnen downloaden.
In maart 2024 heeft Eleven Ways voor het eerst een onderzoek uitgevoerd naar de aanwezigheid van verplichte toegankelijkheidsverklaringen op Belgische overheidswebsites. Lees hier de resultaten.
Het World Wide Web Consortium (W3C) heeft de Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) 2.2 als “Aanbeveling” gepubliceerd. Wat betekent dit voor de toegankelijkheid van websites en apps van overheden in de Europese Unie?
